zondag 12 februari 2012

Hegel in Dalfsen: Kunst voor gevorderden?

Ik ben met Hegel naar de kunst gelopen. Hegel is een groot denker. Het is jammer dat niet iedereen Hegel kan begrijpen. Het zou de moeite waard zijn om naast ieder kunstwerk een bordje te zetten met een kleine Hegeliaanse uitleg.

Hegel is van de botsingen. Dialectiek heet dat: Alles ontstaat uit het voorgaande. Tegenstellingen houden de wereld op gang. Het tegenovergestelde van 'zijn' is 'niet zijn'. Van niet zijn naar zijn, dat heet 'worden'. In worden zijn 'Zijn' en 'niet zijn' verenigd. Tussen 'idee' en 'wereld' is in 'worden' geen onderscheid.

Wat is de tegenstelling van subject? Van de individuele mens (het subject), die in zijn eentje aan bijv. een kunstwerk werkt?  Het is het object. Iets wat achterblijft. Het kunstwerk dat een eigen leven gaat leiden. In dat object wordt het idee van het subject tot  'gestolde geest'. Een gezin, een staat, de geschiedenis, het zijn andere voorbeelden van 'gestolde geest'.

Individuen zijn, als je zo door denkt, instrumenten van een collectieve geest. Hegel noemt dat "De objectieve geest". De tijdgeest zouden wij misschien zeggen. Kunstenaars zijn instrumenten van de tijdgeest. Als Michelangelo niet had bestaan, dan had iemand anders wel de renaissance vorm gegeven. Want die zat er aan te komen. Kunst-stromingen zijn het resultaat van de tijdgeest. Kunstwerken die belangrijk en historisch noodzakelijk zijn, leiden een eigen leven, als representant van de objectieve geest. Los van de maker, die het werk misschien wel anders bedoeld had.


Zodra een kunstwerk onderwerp wordt van filosofische reflectie, fungeert het als instrument van een hogere bewustwording, die Hegel de 'Absolute geest' noemt. In het denken over de kunst komt het tot verzoening tussen subject en object. De geest keert naar zichzelf terug: ontstaan vanuit de geest, vorm van de geest, Gestolde Geest. Kunst is het 'zintuiglijke schijnen' van 'het idee'. Kunst spreekt ons aan. Letterlijk in de zin van: zegt iets tegen ons. Het gaat niet om de weergave, om de gelijkenis, het gaat om de mate waarin 'het idee' ons bereikt.

Daarom is natuur zelf nooit kunst, hoe mooi ook. De weergave ervan brengt subject en object bij elkaar. Idee en object worden één. De weergave door de kunstenaar (het subject) is altijd de weergave vanuit een idee, een vorm van waarneming. Daarom past er kunst in ieder landschap, zodat paard en volk met elkaar zijn verbonden.

Kunst is dialectiek in zichzelf. Een vormgeving ontstaat altijd vanuit een eigen historische context. Waarvan kennis onderdeel is. Kennis over kunst beïnvloed het maken van kunst. Kunst ontwikkelt zich op basis van het voorgaande. Dialectiek. Kunst is kunst, doordat het een reactie vertegenwoordigt.

Hegel is nog niet tevreden. Hij vindt dat je kunstwerken moet kunnen voelen. Dat het gevoel van het werk er moet zijn zonder dat het object daarvoor nodig is.Dat kunst wordt tot een een religieuze ervaring.
Daarom is religie (niet godsdienst!) volgens Hegel een hogere vorm van Absolute Geest. Object en subject worden op gevoelsniveau geïntegreerd.

Maar de hoogste vorm van absolute geest is filosofie! Als de geest zich bewust is van de integratie van subject en object, iets wat kan ontstaan d.m.v. reflectie, dan is de hoogste staat van bestaan bereikt. Dat gebeurt in de filosofie!

Daar kan Dalfsen nav dit kunstwerk nu naar op weg!

donderdag 2 februari 2012

Maar is het kunst, daar in Dalfsen?

Uit de verte zijn het twee steigerende paarden, of lijkt het een landbouwmachine. Maar het is kunst. Dat weet je als je er voor staat: het dient nergens toe, het is gekleurd en het stelt niets concreets voor. Dan weet je als burger zonder opleiding: dit is kunst. Als het later wordt opgenomen in de 'kunstroute' weet je het zeker. Dan kun je het ook zeggen: "zie je wel, kunst!"

Als je je er wat verder in verdiept kom je meer aan de weet: Er is ruzie over gemaakt. Iemand heeft besloten dat er ergens in het landschap een kunstwerk moet komen. De gemeente of zo. Of een actieve groep burgers met hart voor de zaak. Hart voor de gemeente. Hart voor de andere burgers, die nog niets van kunst weten. Mensen, die iedereen graag in aanraking willen brengen met Kunst. Of willen confronteren met kunst. Die hun medemens willen opstoten in de vaart der volkeren. Willen bijdragen aan hun ontwikkeling. Want Pierre Bourdieu toonde al aan, dat kunstwaardering een sociologische component heeft: hoe lager iemands sociale status, hoe duidelijker het moet zijn wat een kunstwerk voorstelt.

Maar er zijn mensen tegen. Want er zijn altijd mensen tegen. Niet tegen kunst, want niemand is tegen kunst. Nee, de tegenstanders zijn tegen die rommel, die anderen kunst noémen. Terwijl het helemaal geen kunst ís! Want zeggen ze: ik kan zoiets ook maken. En het stelt niks voor. Of, zoals Guus Kuijer ooit optekende uit de mond van een man die in een museum naar een schilderij stond te kijken: Dat kan mijn dochter van drie ook! Een blijk van minachting, zo bleek, en daarmee de titel van Kuijers latere boek: "Het geminachte kind".

Praten helpt. Er blijken duizenden argumenten te bestaan waarom iets kunst is.

Het moet iets voorstellen.
Het moet de uitdrukking zijn van gevoelens van de kunstenaar.
Het moet mooi zijn.
Het moet vernieuwend zijn.
Het moet mensen uit hun evenwicht brengen.
Het mag geen landschap zijn.

Daarmee blijken de deelnemers aan de discussie zes kunstfilosofische stromingen te vertegenwoordigen. Vertegenwoordigd door Plato, Kant, Hegel, Tolstoi en andere grootheden. Maar ze weten dat niet. Ze praten over kunst en vinden er iets van. En daarmee wordt het op zichzelf al weer kunst. Tenminste, volgens al weer een andere stroming.

En ik? Ik vind het mooi. Landbouwmachinekleuren, in de vorm van abstracte paarden, die de plattelandsgemeenschap verbinden met de natuur. Passend bij een dorp waarin natuur, arbeid, inkomen en cultuur nauw verbonden en van elkaar afhankelijk zijn. Ik blijk een symbolist. Nog een stroming.

- "Natuur zo mooi als in Dalfsen heeft geen kunstwerk nodig", werpt de buurman tegen.
- "Dalfsen wel" zeg ik, "want iedereen is nu kunstfilosoof. En dat is goed voor de vaart der volkeren".

Binnenkort de Overijsselse kunstroute. Ik hoop dat iedereen mee doet.